Mùa thu năm 1945, nhân dân Việt Nam không cam chịu ách đô hộ cùng khổ, đã vùng lên đấu tranh đòi tự do, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ kính yêu, nhân dân ta đã giành được thắng lợi, mở ra trang sử mới cho dân tộc. Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, lịch sử dân tộc Việt Nam đã sang một trang mới, bắt đầu của kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Toàn thế giới đã chứng kiến sự ra đời của một nhà nước mới: Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Nhân dân Việt Nam đã trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình để xây dựng cuộc sống mới. Ngày 02/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản “Tuyên ngôn Độc lập”, trịnh trọng tuyên bố trước toàn thế giới về sự ra đời của một nhà nước mới: - Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam).

Thắng lợi của Cách mạng tháng tám là một trong những trang chói lọi nhất trong lịch sử của dân tộc ta, một dấu mốc lớn trên con đường phát triển trong suốt chiều dài mấy nghìn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Đánh giá ý nghĩa lịch sử của sự kiện này, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Chẳng những giai cấp lao động và nhân dân Việt Nam ta có thể tự hào, mà giai cấp lao động và những dân tộc bị áp bức nơi khác cũng có thể tự hào rằng lần này là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa, một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc”.

Như lời bài hát “Mười chín tháng tám” của cố nhạc sĩ Xuân Oanh đã viết:

“Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày

Thề đem xương máu quyết lòng chiến đấu cho tương lai

Mười chín tháng Tám khi quốc dân căm hờn kêu thét

Đứng lên cùng hô mau diệt tan hết quân thù chung.

Mười chín tháng Tám ánh sáng tự do đưa tới

Cờ bay muôn nơi tung ánh sao vàng

Máu pha tươi hồng trên lá cờ đi khắp chốn giang sơn

Người Việt Nam đều thống nhất reo vang lời thề

Mười chín tháng Tám chớ quên là ngày khởi nghĩa

Hạnh phúc sáng tô non sông Việt Nam.”

 Bài hát ngắn gọn nhưng đầy súc tích thể hiện vào thời điểm đó là thời cơ cách mạng đã tới như Đảng và Bác Hồ đã nhận định, nhân dân ta đã trải qua những cuộc tập dượt dưới sự lãnh đạo của Đảng và mặt trận Việt Minh nay đã vững mạnh, đã tập hợp được sức mạnh to lớn của đông đảo quần chúng nhân dân, quyết tâm giành lại cuộc sống tự do, ấm no, hạnh phúc. Và thật sự. lịch sử đã diễn ra như vậy.

Ngày 09/3/1945, ngay khi Nhật đảo chính Pháp, Ban Thường vụ Trung ương Ðảng ta đã họp và ra Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, trong đó nhận định: Những cơ hội tốt đang giúp cho những điều kiện khởi nghĩa mau chín muồi. Chỉ thị đã nêu lên một loạt công việc cần phải làm để tiến tới một cuộc tổng khởi nghĩa dù quân Đồng minh có đổ bộ hay không đổ bộ vào Ðông Dương. Ngày 13/8/1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào. Hội nghị nhận định điều kiện khởi nghĩa đã chín muồi. Đảng ta chủ trương lãnh đạo toàn dân tiến hành tổng khởi nghĩa giành chính quyền trước khi quân Đồng minh kéo vào Đông Dương. Hội nghị đã cử ra Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc do đồng chí Trường Chinh phụ trách. Ngay sau khi nhận được tin Nhật Bản đầu hàng, đêm 13/8, từ Tân Trào Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc đã phát ra Quân lệnh số 1, trong đó nêu rõ: Giờ tổng khởi nghĩa đã đến! Cơ hội có một không hai cho quân dân Việt Nam vùng dậy giành lấy quyền độc lập của nước nhà!… Chúng ta phải hành động cho nhanh, với một tinh thần vô cùng quả cảm, vô cùng thận trọng!.. Rạng sáng 14/8/1945, Tổng bộ Việt Minh ra hiệu triệu: Trước cơ hội có một không hai ấy, toàn thể dân tộc ta phải đem hết lực lượng, dùng hết can đảm, bao quanh đạo quân Giải phóng Việt Nam, đánh đuổi giặc Nhật, đòi lấy tự do, hạnh phúc cho nhân dân!.

Ngày 16/8/1945, cũng tại Tân Trào, Đại hội quốc dân đã họp, nhất trí cao với chủ trương tổng khởi nghĩa của Đảng và 10 chính sách của Việt minh; quyết định thành lập Ủy ban giải phóng dân tộc Việt Nam tức Chính phủ lâm thời do đồng chí Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Ngay sau Đại hội, ngày 18/8/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi Thư kêu gọi Tổng khởi nghĩa trong đó nêu rõ: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta…Chúng ta không thể chậm trễ. Tiến lên! Tiến lên! Dưới lá cờ Việt Minh, đồng bào hãy dũng cảm tiến lên”.

Thực hiện lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, dưới sự lãnh đạo của Đảng, cả dân tộc ta đã nhất tề vùng dậy giành chính quyền. Ngày 17/8/1945, Xứ ủy Bắc kỳ cùng với Thành ủy thành phố Hà Nội quyết định tổng khởi nghĩa và giành thắng lợi vào ngày 19/8. Thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội đã cổ vũ, thúc đẩy mạnh mẽ các địa phương trong cả nước nổi dậy giành chính quyền. Ngày 23/8, dưới sự lãnh đạo của Xứ ủy Trung kỳ và tỉnh ủy Thừa Thiên Huế, nhân dân đã nổi dậy chiếm các công sở và triều đình Huế, buộc vua Bảo Đại phải đầu hàng, thoái vị. Ngày 25/8/1945, dưới sự lãnh đạo của Xứ ủy Nam bộ, hàng triệu người của thành phố Sài Gòn xuống đường tỏa ra chiếm các vị trí quan trọng, thành lập chính quyền cách mạng. Cuộc khởi nghĩa thắng lợi ở Sài Gòn tạo khí thế cho các tỉnh Nam bộ vùng lên giành chính quyền.

Như vậy, chỉ trong một thời gian ngắn, dưới sự lãnh đạo của Đảng ta, nhân dân cả nước đã nhất tề đứng lên “đem sức ta mà tự giải phóng cho ta” với sức mạnh phi thường của cả dân tộc, chúng ta đã giành chính quyền trong cả nước. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là kết quả tổng hợp của nhiều nhân tố, trong đó nhân tố bên trong là quyết định. Dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong nghệ thuật chỉ đạo và lãnh đạo cách mạng với đường lối hết sức đúng đắn cùng với sự chuẩn bị chu đáo về xây dựng lực lượng cách mạng, phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc cùng với việc dự đoán chính xác về thời cơ và nắm lấy thời cơ để phát động nhân dân đứng lên giành chính quyền.